Budzenie się w nocy – co oznacza częste wybudzanie?

Budzenie się w nocy i trudności z zasypianiem to objawy bezsenności – jednego z najczęściej występujących zaburzeń snu. Bywają przyczyną ciągłego zmęczenia i problemów z koncentracją w ciągu dnia. Co je powoduje i jak sobie z nimi radzić?

Dlaczego budzę się w nocy?

Budzenie się w nocy to niestety częsty problem naszych czasów. Skąd się on bierze? Wiele osób dorosłych zadaje sobie pytanie „Dlaczego budzę się nocy?”, odczuwając przykre konsekwencje niewyspania. Podłoża takiego stanu rzeczy mogą być bardzo różne, począwszy od tak błahych jak niewygodne łóżko… Kilkugodzinny, nieprzerywany sen w nocy jest podstawą wypoczynku dla całego ludzkiego organizmu. Odpoczywają i ciało i umysł, przygotowując się do wykonywania wszelkich aktywności w ciągu następnego dnia. Kiedy jednak sen jest często przerywany, organizm nie jest w stanie w pełni się zregenerować. Do częstych przyczyn bezsenności objawiającej się m. in. budzeniem w nocy należą:

• stres – np. związany z pracą, życiem rodzinnym, nadmiarem obowiązków,
• silne przeżycia emocjonalne – wywołują psychiczne napięcie, zmęczenie, konieczność odreagowania, często są przyczyną natłoku myśli utrudniającego nieprzerwany sen,
• niektóre zaburzenia somatyczne.

Problemy ze snem nie zawsze jednak oznaczają bezsenność chorobową. Niekiedy wynikają po prostu z braku dbałości o tzw. higienę snu, czyli:

• niewłaściwie przygotowanej sypialni – ograniczona ilość świeżego powietrza, zbyt wysoka temperatura itd.,
• niewygody – nieodpowiedni materac czy poduszka mogą być niekiedy przyczyną bólu pleców lub głowy, drętwienia kończyn itp.,
• niewłaściwej diety – szczególnie jedzenie obfitych, ciężkostrawnych kolacji źle wpływa na jakość snu, wywołując dolegliwości żołądkowo-jelitowe, dające o sobie znać nocą,
• konieczności skorzystania z toalety – często wypicie zbyt dużej ilości płynów wieczorem przyczynia się do późniejszego wybudzania,
• głodu – podobnie jak i przejedzenie się, może powodować budzenie w nocy.

Choć najczęściej przyczyny wybudzania są dość prozaiczne, nie należy ich lekceważyć. W przypadku nasilania się dolegliwości lub ich przewlekłego charakteru, należy skonsultować się z lekarzem.

Częste budzenie się w nocy

Dorosły człowiek stosunkowo rzadko przesypia całą noc, ani razu się nie budząc. Jakość wypoczynku zależy jednak w dużej mierze od ilości wybudzeń i czasu ich trwania. Niektóre z nich są na tyle płytkie i krótkie, że nawet nie pamięta się ich następnego dnia. Gorzej jednak, jeśli zdarzają się kilkukrotnie w ciągu nocy i powodują długie, męczące przerwy w spaniu.

Pacjenci zgłaszający problem „budzę się w nocy i nie mogę zasnąć” borykają się także z problemem zmęczenia, trudnościami skupienia uwagi, zaburzeniami pamięci itd. Niewypoczęty organizm nie funkcjonuje w sposób właściwy, a wiele jego aktywności zostaje ograniczonych. Częste budzenie się w nocy u dorosłego pacjenta może być spowodowane wieloma przyczynami, w tym – wymienionymi powyżej. Jeśli czynniki te występują z dużym nasileniem, mogą potęgować problem wybudzania i zwiększać jego częstotliwość. Wówczas niestety zaburzenia mogą być bardziej uciążliwie i silniej oddziaływać na ogólną kondycję człowieka. Jeśli częste budzenie utrzymuje się przez dłuższy czas, należy zgłosić się do lekarza celem dokładnego ustalenia jego przyczyny.

Codzienne budzenie się w nocy o jednej godzinie

Jak to się dzieje, że niektórzy przebudzają się co noc dokładnie o tej samej godzinie? Wyjaśnienie może być dość proste i nie ma w tym żadnej metafizyki… Otóż sen w ciągu jednej nocy przechodzi przez kilka faz łączących się w cykle. Wyróżnia się dwie podstawowe fazy snu:

• fazę REM (od ang. rapid eye movement) – faza snu charakteryzująca się szybkimi, bezwiednymi ruchami gałek ocznych i dużą aktywnością mózgu,
• fazę NREM (non-rapid eye movement) – faza snu, w której aktywność mózgu zostaje ograniczona, a gałki oczne się nie poruszają.

Fazy te w ciągu nocy kilkakrotnie się przeplatają. Po fazie NREM następuje faza REM, w której łatwiej dochodzi do wybudzenia. To dlatego zdarza się, że niektórzy zauważają u siebie budzenie się o godzinie 2, 3 czy 4 w nocy lub zawsze między 3 a 4. Pora ta zależy, o której zapada się w pierwszy wieczorny sen. Całonocny sen zwykle obejmuje około pełnych 4 cykli, dlatego w momentach, w których następuje krótsza faza snu REM, dochodzi często do budzenia.

W przypadku jednak, kiedy budzenie o stałej porze ma charakter długotrwały, zbyt często się powtarza lub towarzyszą mu inne niepokojące objawy, należy udać się na wizytę lekarską i powiedzieć o swoich zaburzeniach specjaliście.

Sposoby na wybudzanie w nocy

„Budzę się w nocy i nie mogę spać” – ten z pozoru tylko błahy problem zgłasza wielu pacjentów dorosłych, narzekając jednocześnie na przykre i męczące konsekwencje tej dolegliwości. Jak nie budzić się w nocy i efektywnie regenerować organizm przed trudami kolejnego dnia? W pierwszej kolejności warto zawsze zadbać o zdrowe nawyki i tryb życia sprzyjający spokojnemu, nieprzerywanemu wypoczynkowi. Można w tym celu np.:

• właściwie się odżywiać – jeść regularnie, wybierać lekkostrawne posiłki (szczególnie kolację), dbać o prawidłowe nawodnienie organizmu,
• stosować techniki wspierające wyciszenie organizmu przed snem – słuchanie spokojnej muzyki, relaksacyjna kąpiel, łagodna aktywność fizyczna itd.,
• dbać o odpowiednią higienę snu – zapewniać sobie wygodne miejsce do spania, wietrzyć, zaciemniać i wyciszać sypialnię,
• próbować uwolnić umysł od stresu i silnych emocji.

Kiedy metody te okazują się niewystarczające, można spróbować stosowania leków na sen dostępnych bez recepty. W zaburzeniach snu absolutnie nie wolno sięgać po alkohol czy inne używki sprzyjające zasypianiu. Praktyki tego rodzaju są bardzo groźne dla zdrowia i szybko prowadzą do uzależnienia.

Leki zapobiegające wybudzaniu

W aptekach dostępnych jest wiele środków na sen, które kupić można bez recepty. Są to przeważnie preparaty ziołowe lub tabletki zawierające takie substancje jak melatonina czy doksylamina. Skutecznie ułatwiają one walkę z zaburzeniami snu, takimi jak utrudnione zasypianie czy budzenie się w nocy, należy jednak pamiętać, że leków tego rodzaju – mimo iż nie wykazują one właściwości uzależniających – nie powinno się przyjmować dłużej niż kilka dni bez konsultacji z lekarzem. Jeśli mimo zastosowanych metod domowych dolegliwości nie ustępują, budzenie się nocy występuje często lub ma postać przewlekłą, należy zgłosić się do specjalisty.

Leki na budzenie się w nocy – np. te z doksylaminą – należy odpowiednio dawkować, najlepiej zgodnie z zaleceniami lekarza lub przynajmniej producenta preparatu, zawartymi w ulotce. Warto zawsze zacząć od dawek jak najmniejszych i zwiększać je tylko w razie konieczności, nie przekraczając maksymalnej dawki dobowej.

Zwiększanie dawek bez powodu może spowodować szereg efektów ubocznych, z których najłagodniejsze i zarazem najpowszechniejsze to ospałość w ciągu dnia następnego, uczucie zmęczenia, problemy z koncentracją itd.

Nie można, będąc pod ich wpływem, prowadzić pojazdów, obsługiwać urządzeń i maszyn. Są niewskazane dla kobiet w ciąży, matek karmiących oraz pacjentów nieletnich. Niemniej jednak, przyjmowane z rozwagą i zgodnie z przeznaczeniem, mogą pomóc spokojnie przespać noc, ułatwiając efektywny wypoczynek i właściwą regenerację organizmu. Jeśli mimo ich zażywania budzenie się w nocy nadal występuje, należy skonsultować się z lekarzem.

Autor: Justyna Gabrysiak-Kula

Konsultacja merytoryczna: psychiatra Anna Lewandowska

Powiązane artykuły:

Brak snu – jakie są skutki? Wpływ na organizm >>

Doksylamina – jak działa? >>

Bezsenność na tle nerwowym – co robić? Sposoby >>

Bibliografia:

• W. Szelenberger, Neurobiologia snu, w: Pneumonologia i Alergologia Polska, 2007, tom 75, supl. 1, strony 3-8
• A. Wichniak, Higiena snu. Jak zadbać o zdrowy sen?, Poradnia Zaburzeń Snu, Ośrodek Medycyny Snu Instytutu Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
• A. Sykut, B. Ślusarska, B. Jędrzejkiewicz, G. Nowicki, Zaburzenia snu jako powszechny problem społeczny – wybrane uwarunkowania i konsekwencje zdrowotne, w: Pielęgniarstwo XXI w., Vol.16, Nr 2 (59)/2017