Zaburzenia snu – czym są i kiedy udać się do poradni?

Zaburzenia snu mogą mieć różną postać i różne podłoża, dlatego nigdy nie wolno ich lekceważyć. Kiedy mówi się o zaburzeniach? Jakie są ich objawy i które z nich są powodem do niepokoju?

Czym są i skąd się biorą zaburzenia snu?

Dawniej – przed wynalezieniem i rozpowszechnieniem elektryczności – tryb życia ludzi dostosowany był do zmian cyklu światła i ciemności wynikających z obrotu Ziemi wokół własnej osi. Kiedy robiło się ciemno, ludzie głównie odpoczywali i spali, ponieważ praca w ciemnościach była trudna lub wręcz niemożliwa. Dziś życie wygląda zupełnie inaczej, a człowiek w dużym stopniu uniezależnił się od natury i rządzących nią cykli. Dominujący współcześnie tryb życia przewiduje znacznie więcej czasu na pracę i rozmaite aktywności, przez co kurczy się czas na odpoczynek. W skrajnych przypadkach nadmiar obowiązków i związane z nim ciągły pośpiech, napięcie i stres prowadzą do różnych zaburzeń, w tym – coraz częściej występujących zaburzeń snu. Czym one są? Jakie kryteria muszą się pojawić, by o nich mówić?

Zaburzenia snu – czy to u osób starszych czy młodszych – mogą polegać jednak nie tylko na skróconym czasie spania spowodowanym jednym z wymienionych czynników, ale obejmują także niektóre nieprawidłowości występujące podczas snu, takie jak bezdech, nadmierna ruchliwość itd. Przyczyny zaburzeń snu są rozmaite i ze względu na nie wyróżnia się:

• zaburzenia pierwotne – wywołane czynnikami endogennymi,
• zaburzenia wtórne – będące objawem innych schorzeń – psychicznych lub somatycznych.

Co może być przyczyną bezsenności, będącej jednym z zaburzeń występujących najczęściej? Jej podłoży jest wiele – od błahych, takich jak nieodpowiednia higiena snu, po poważne problemy zdrowotne. Najwięcej jej przypadków to tzw. bezsenność sporadyczna, której objawy pojawiają się od czasu do czasu. Do jej głównych przyczyn należą:

• przejściowe dolegliwości somatyczne (np. katar, gorączką, infekcja dróg oddechowych),
• hałas,
• niepokój emocjonalny,
• niewłaściwa temperatura otoczenia,
• podróż do innej strefy czasowej.

Zwykle bezsenność przygodna nie jest związana z poważnymi schorzeniami, lecz również może przyczyniać się do powstawania dyskomfortu pacjenta. Jeśli jednak jej objawy nawracają często lub utrzymują się przez dłuższy czas, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Jakie są objawy zaburzeń snu?

Do objawów bezsenności występujących najczęściej należą:

• utrudnione zasypianie – kiedy wieczorem sen nie chce nadejść mimo późnej pory, długiego czasu czuwania i zmęczenia organizmu,
• utrudnione utrzymanie snu w ciągu nocy – częste budzenie się w nocy lub trudność z ponownym zaśnięciem po przebudzeniu,
• budzenie się zbyt wcześnie rano i niemożność ponownego zaśnięcia.

Aby rozpoznać zaburzenia snu, objawy te muszą:

• powodować dyskomfort pacjenta lub zaburzać mu funkcjonowanie w ciągu dnia,
• występować minimum w ciągu trzech nocy w tygodniu,
• pojawiać się mimo sprzyjających wypoczynkowi warunków.

Wszystkie mogą negatywnie wpływać na procesy fizjologiczne zachodzące w ludzkim organizmie i wywoływać spadek sprawności psychicznej i fizycznej.

Leczenie zaburzeń snu domowymi sposobami

Po zaobserwowaniu objawów sporadycznie pojawiających się zaburzeń lub niedoboru snu, warto zacząć od domowych, naturalnych technik jego regulowania. Do podstawowych należą:

• regulowanie rytmu dobowego – jeśli to możliwe, należy kłaść się spać wieczorem, ponieważ wtedy ludzki organizm produkuje najwięcej melatoniny – tzw. hormonu snu ułatwiającego zasypianie,
• stałe pory snu i czuwania – przyzwyczajenie organizmu do zasypiania o tej samej godzinie prowadzi do jego automatycznego wyciszenia przed położeniem się i ułatwia szybkie zapadanie w sen,
• aktywność ruchowa – zmęczenie fizyczne i dotlenienie mózgu oraz wszystkich innych tkanek są niezbędne, by wieczorem osiągnąć spokojny, głęboki sen i efektywną regenerację organizmu,
• zdrowa dieta – spożywanie lekkostrawnej żywności nieprzetworzonej pozwala pozostać w dobrej kondycji ogólnej i pozytywnie wpływa na jakość snu; warto zwrócić szczególną uwagę na posiłek spożywany przed snem – kolacja powinna obfitować w lekkostrawne produkty i być zjadana minimum dwie godziny przed położeniem się spać,
• właściwa higiena snu – wyciszenie organizmu przed snem, dbanie o higienę osobistą, zapewnienie sobie wygody, odpowiednie przygotowanie sypialni (jej wywietrzenie, zaciemnienie i wyciszenie).

Przy bezsenności sporadycznej można także sięgnąć po preparaty na zaburzenia snu dostępne w aptekach bez recepty, np. zawierające doksylaminę. Ta substancja działająca sedacyjnie (wycisza, ułatwia zasypianie, poprawia jakość snu) jest względnie bezpieczna dla organizmu i nie uzależnia. Można ją zastosować m.in, gdy problemy ze snem wynikają z nadmiernego napięcia emocjonalnego. Co ważne, środków tego rodzaju nie należy stosować bez konsultacji z lekarzem dłużej niż 7 dni. Jeśli objawy nie ustępują, konieczna jest wizyta u specjalisty.

Kiedy udać się do poradni zaburzeń snu?

Kiedy zaburzenia snu wymagają konsultacji z specjalistą? Właściwie w każdym przypadku, w którym powodują one jakikolwiek dyskomfort u pacjenta. Nawet sporadyczne problemy z zasypianiem lub utrzymaniem spokojnego snu mogą prowadzić do takich konsekwencji, jak:

• uczucie ospałości i zmęczenia w ciągu dnia,
• bóle i zawroty głowy,
• pieczenie i szczypanie oczu,
• osłabiona koncentracja,
• pogorszona sprawność psychofizyczna,
• problemy z zapamiętywaniem informacji,
• ogólne rozbicie,
• wahania lub spadek nastroju itd.

Jaki lekarz może pomóc na problemy ze snem? Diagnostykę można zacząć od lekarza POZ, który czasem na podstawie wywiadu z pacjentem może sam rozpoznać przyczynę i zalecić odpowiednią terapię. W innym przypadku z pewnością skieruje on pacjenta do właściwego specjalisty. Jeśli będzie podejrzewał, że podłożem problemów są dolegliwości somatyczne, da skierowanie np. do kardiologa, ortopedy czy neurologa. Kiedy uzna, że bezsenność związana jest z psychiką pacjenta, skieruje go do psychiatry lub poradni zaburzeń snu. Jest to miejsce, w którym w sposób kompleksowy i fachowy podejmuje się leczenie, adekwatne do indywidualnych potrzeb danej osoby. Do poradni takiej można też zgłosić się samemu, bez konsultacji z lekarzem rodzinnym. Jest to szczególnie wskazane, gdy:

• zła jakość snu utrzymuje się przez dłuższy czas,
• objawy bezsenności wpływają negatywnie na funkcjonowanie organizmu w ciągu dnia,
• obserwujemy występowanie innych objawów towarzyszących bezsenności.

Autor: Justyna Gabrysiak-Kula

Konsultacja merytoryczna: lekarz rodzinny Marta Falcman-Sobczak

Powiązane artykuły:

Jak szybko zasnąć? Sposoby na bezsenność >>

Brak snu – jakie są skutki? Wpływ na organizm >>

Budzenie się w nocy – co oznacza częste wybudzanie? >>

Bibliografia:

• M. Krzystanek, A. Białek, A. Pałasz, R. Skowronek, Doksylamina w leczeniu zaburzeń snu i lęku, w: Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2016, 32 (1)
• A. Wichniak, Bezsenność, źródło: Medycyna Praktyczna dla Pacjentów https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/70349,bezsennosc [17.10.2022]
• Rytmy dobowe człowieka i ich uwarunkowania, Zintegrowana Platforma Edukacyjna Ministerstwa Nauki i Edukacji
• W. Szelenberger, Neurobiologia snu, w: Pneumonologia i Alergologia Polska, 2007, tom 75, supl. 1, strony 3-8
• A. Wichniak, Higiena snu. Jak zadbać o zdrowy sen?, Poradnia Zaburzeń Snu, Ośrodek Medycyny Snu Instytutu Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
• A. Sykut, B. Ślusarska, B. Jędrzejkiewicz, G. Nowicki, Zaburzenia snu jako powszechny problem społeczny – wybrane uwarunkowania i konsekwencje zdrowotne, w: Pielęgniarstwo XXI w., Vol.16, Nr 2 (59)/2017