Brak snu – jakie są skutki? Wpływ na organizm

Sen to stan niezbędny do życia wszystkich żyjących na Ziemi ssaków. Powinien występować regularnie i w odpowiedniej ilości, ponieważ jego niedobór bardzo źle wpływa na ludzki organizm. Co powoduje brak snu?

Przyczyny braku snu

Zaburzenia snu to współcześnie bardzo powszechny problem. Dlaczego? Wiąże się to z dominującym dziś trybem życia, który nie sprzyja wysypianiu się i efektywnemu odpoczynkowi. Czynniki wpływające na bezsenność i inne zaburzenia to przede wszystkim:

• rozregulowanie rytmu dobowego,
• pozostawanie pod wpływem ciągłego stresu,
• nadmiar pracy i wszelkich obowiązków,
• napięcie emocjonalne związane z pracą lub życiem rodzinnym,
• brak aktywności fizycznej,
• niezdrowa dieta,
• używki.

Brak snu coraz częściej bywa wynikiem nadmiaru codziennych obowiązków. Ludzie coraz więcej pracują, zapominając o tym, jak ważny jest codzienny, efektywny wypoczynek. Przyczyną braku snu może być także niewłaściwa higiena snu. Pozostając w pełnej aktywności do samego wieczora, człowiek nie ma czasu „przygotować się” do spania – wyciszyć się, zrelaksować, zadbać o wygodę i komfort w sypialni. Te z pozoru błahe praktyki są niezwykle ważne, by sen nadszedł szybko, był głęboki i zapewnił organizmowi pełną regenerację. Zdarza się też oczywiście, że u podłoża braku snu leżą przyczyny chorobowe. Dlatego, jeśli problem utrzymuje się przez dłuższy czas lub nawraca, należy niezwłocznie skonsultować go z lekarzem. Okazuje się jednak, że nawet, jeśli dolegliwości nie mają przewlekłego charakteru, a występują jedynie sporadycznie, i tak mogą źle wpływać na funkcjonowanie organizmu. Co powoduje brak snu? Skutki niedoboru wypoczynku mogą być naprawdę poważne…

Jak brak snu wpływa na mózg?

W czasie snu mózg regeneruje się i oczyszcza z toksyn. Jego komórki kurczą się, dzięki czemu spomiędzy nich mogą zostać wypłukane substancje szkodliwe i uboczne produkty przemiany materii. Proces ten nie tylko chroni mózg przed różnymi schorzeniami, ale też wspiera pracę komórek nerwowych, dzięki czemu mogą one być w pełni aktywne w ciągu dnia. Jak brak snu wpływa na mózg? Okazuje się, że nawet bezsenność występująca sporadycznie może powodować dające się we znaki objawy. Wśród nich najwcześniej zauważalne to:

• spadek sprawności umysłowej,
• pogorszenie funkcji poznawczych,
• problemy z koncentracją,
• utrudnione zapamiętywanie,
• uczucie męczliwości i pogorszenia wydolności,
• ogólne rozbicie.

Niedobór snu jest odczuwalny już po pierwszej nieprzespanej nocy, natomiast im dużej człowiek się nie wysypia, tym bardziej wymienione objawy są pogłębione. Całkowity brak snu bardzo szybko uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie mózgu, przyczyniając się do zmian funkcjonowania jego poszczególnych ośrodków w ciągu dnia. Jednym z objawów najbardziej odczuwalnych są problemy z pamięcią. Podczas snu bowiem mózg utrwala to, czego dowiedział się w stanie czuwania. Brak snu powoduje, że nowe dla mózgu informacje nie zostają utrwalone, a tym samym nie trafiają do tzw. pamięci długotrwałej. Przyswajanie wiedzy bez snu jest więc znacznie utrudnione.

Jak brak snu wpływa na organizm?

To prawda, że objawy braku snu najbardziej widoczne są po spowolnionej i utrudnionej pracy mózgu, gdyż to właśnie on stanowi niejako „centrum dowodzenia” całego organizmu. Kiedy mózg przestaje pracować prawidłowo, wszystkie układy narażone są więc na dysfunkcje i zaburzenia. Bezsenność utrzymująca się przez dłuższy czas może powodować więc poważne konsekwencje zdrowotne, dlatego zawsze należy niezwłocznie konsultować ją z lekarzem. Czym natomiast grozi brak snu występujący sporadycznie? Nawet jego pojedyncze epizody nie pozostają bez znaczenia dla samopoczucia człowieka. Jak brak snu wpływa na organizm? Przede wszystkim pojawiają się takie symptomy jak:

• uczucie zmęczenia,
• nadmierna senność w ciągu dnia,
• pogorszenie ogólnego samopoczucia,
• rozdrażnienie,
• spadek lub wahania nastroju,
• uczucie rozbicia,
• pogorszenie motoryki ciała.

Skutki braku snu przez 24 h porównywalne są ze stanem towarzyszącym stężeniu alkoholu we krwi na poziomie 0,1 promila. Reakcja na bodźce może być opóźniona, dlatego należy wówczas unikać prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. Człowiek czuje się zmęczony i rozbity, często też jest mu zimno. Pojawiają się również takie objawy somatyczne jak:

• ból głowy,
• zawroty głowy,
• nudności,
• zaczerwienienie i suchość spojówek,
• uczucie ciała obcego w oczach,
• objawy grypopodobne.

Skutki braku snu przez 48 h są jednak dużo poważniejsze. Odporność organizmu na niewyspanie bywa bardzo różna, dlatego konsekwencje braku snu mogą pojawiać się wybiórczo i z różnym nasileniem.

Co na brak snu?

Ze sporadyczną bezsennością można walczyć, dbając o odpowiedni tryb życia i wprowadzając zdrowe praktyki składające się na tzw. „higienę snu”. Co robić, gdy od czasu do czasu brak snu utrudnia normalne funkcjonowanie? Przede wszystkim warto:

• wyeliminować czynniki stresogenne, by uwolnić umysł od nadmiernego napięcia,
• wyznaczyć sobie stałe pory snu i aktywności i przyzwyczaić do nich organizm,
• zadbać o zdrową, lekkostrawną dietę (dieta utrudniająca trawienie może być przyczyną dolegliwości gastrycznych w ciągu nocy, a tym samym – zaburzeń snu),
• zadbać o regularną aktywność fizyczną, najlepiej na świeżym powietrzu (zapewnia ona właściwe dotlenienie mózgu niezbędne do prawidłowego wysypiania się).

Na właściwą „higienę snu” składają się natomiast czynniki, takie jak:

• wyciszenie organizmu przed położeniem się spać – ciepła kąpiel, techniki relaksacyjne itd.,
• uwolnienie umysłu od trosk dnia – np. czytanie książki, oglądanie przyjemnego filmu,
• odpowiednie przygotowanie sypialni – jej wywietrzenie, zaciemnienie, wyciszenie,
• zadbanie o wygodę i komfort – wygodny materac, luźna, przewiewna piżama,
• higiena osobista – kąpiel lub prysznic, czysta pościel i bielizna nocna.

Te proste czynności sprawiają, że kładzenie się do łóżka jest przyjemniejsze, dzięki czemu spokojny, zdrowy sen łatwiej przychodzi. Kiedy snu jest za mało, mogą one nie tylko go wydłużyć, ale też znacząco poprawić jego jakość. Przy bezsenności sporadycznej można zastosować również środki nasenne dostępne w aptekach bez recepty, np. z doksylaminą. Substancja ta działa wyciszająco na organizm, ułatwia zasypianie i zmniejsza ryzyko wybudzeń w ciągu nocy. Należy jednak pamiętać aby stosować jak najmniejszą skuteczną dawkę oraz zapewnić odpowiednio długi okres wypoczynku (co najmniej 8 godzin) aby zminimalizować działanie leku (senności) w ciągu dnia.. Jeśli mimo zastosowanych metod bezsenność nie ustępuje, należy zgłosić się do lekarza.

Autor: Justyna Gabrysiak-Kula

Konsultacja merytoryczna: lekarz psychiatra Anna Lewandowska

Powiązane artykuły:

Ile powinno się spać? Minimalna ilość snu >>

Budzenie się w nocy – co oznacza częste wybudzanie? >>

Zaburzenia snu – czym są i kiedy udać się do poradni? >>

Bibliografia:

• G. Hess, Niedobór snu a neuroplastyczność, w: Kosmos. Problemu nauk biologicznych, Tom 69 2020, Numer 3 (328), Strony 441–446
• A. Wichniak, Zaburzenia rytmu okołodobowego, źródło: Medycyna Praktyczna dla Pacjentów https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/71289,zaburzenia-rytmu-okolodobowego [10.10.2022]
• W. Szelenberger, Neurobiologia snu, w: Pneumonologia i Alergologia Polska, 2007, tom 75, supl. 1, strony 3-8
• M. Krzystanek, A. Białek, A. Pałasz, R. Skowronek, Doksylamina w leczeniu zaburzeń snu i lęku, w: Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2016, 32 (1)